Choroby biotyczne leszczyny

Choroby biotyczne leszczyny oraz praktyczne rozwiązania ochrony w sezonie 2016

 W Polsce z roku na rok rośnie zainteresowanie uprawą leszczyny i orzecha włoskiego, największe areały sadów leszczynowych znajdują się obecnie na Lubelszczyźnie, w rejonie Sandomierza, Buska, Końskowoli. Jedną z najczęstszych przyczyn zakłóceń w dobrym plonowaniu leszczyny jest przemarznięcie rozwiniętych kwiatów oraz występowanie chorób biotycznych w okresie wegetacji. Niestety obecnie dla leszczyny zarejestrowane jest niewiele preparatów chemicznych, które można wykorzystać w chemicznej ochronie. Dlatego też należy wykorzystywać inne dostępne metody wspomagające ochronę.

Choroby leszczyny

Aktualnie na plantacjach leszczyny odnotowuje się kilka groźnych chorób, które przyczyniają się do znacznych strat ekonomicznych. Na nieopryskiwanych i pozbawionych jakiejkolwiek ochrony plantacjach leszczyny co najmniej ¾ plonu ulega zniszczeniu z powodu chorób grzybowych i bakteryjnych. Oprócz chorób odnotowywanych w okresie wegetacji, należy uwzględnić także patogeny, które pozbiorczo zasiedlają zebrany plon doprowadzając do znacznych strat już w okresie przechowywania.

 Główne choroby leszczyny:

 -Monilioza leszczyny –Monilia coryli

 - Szara pleśń –Botrytis cinerea

 - Mączniak prawdziwy leszczyny-Phyllactinia corylea

 - Zamieranie pędów leszczyny –Crytosporiosis coryli

 - Bakteryjna zgorzel leszczyny –Xanthomonas campestris pv.corylina

 - Zamieranie kwiatostanów męskich –Cladosporium avellanum

 - Rak bakteryjny –Pseudomonas syringae pv. avellanae

 - Nekroza kwiatostanów męskich i zawiązków owocowych -Gloesporium coryli

 - Plamistość liści -Phyllosticta coryli

 - Nekroza kory i drewna -Cytospora corylicola

      Monilioza leszczyny

 Sprawcą moniliozy leszczyny jest powszechnie występujący grzyb Monilia coryli. Leszczyna może być także porażana przez Monilia fructigena oraz Monilinia laxa, jednak te dwa gatunki infekują niewielki procent zawiązków owocowych i orzechów. Pierwsze objawy chorobowe pojawiają się na zielonych okrywach zawiązków jako ciemne brunatne zagłębione plamy, rozprzestrzeniające się na zawiązki orzechów. Ich tkanki przerasta grzybnia, a na powierzchni występują sporodochia będące skupiskami trzonków i zarodników konidialnych. W okresie dojrzewania orzechy są puste lub wypełnione szczątkami zniszczonego nasienia. Nekrozy mogą wystąpić na wszystkich nadziemnych organach rośliny. Zainfekowane okrywy i zawiązki orzechów gniją i przedwcześnie opadają. Porażenie chorobą występuje przede wszystkim w wilgotnych letnich okresach oraz na silnie zagęszczonej plantacji. Epidemicznemu wystąpieniu moniliozy sprzyja temperatura 22-27 0C oraz znaczna wilgotność. Choroba ta występuje najczęściej już do fazy kwitnienia, dlatego też w tym czasie należy rozpocząć działania ochronne.

   Szara pleśń

Sprawcą szarej pleśni jest grzyb Botrytis cinerea. Poraża on wszystkie nadziemne organy leszczyny, zasiedlając także zawiązki owocowe i owoce przed zbiorem. Duże nasilenie grzyba odnotowywane jest podczas wilgotnej i ciepłej pogody. Do głównych symptomów należą przede wszystkim twarde, dosyć płaskie utwory – sklerocja grzyba pełniące funkcję przetrwalnikową. Na porażonych organach obserwowany jest też charakterystyczny szary pylisty nalot zarodników konidialnych B.cinerea odpowiedzialnych za dokonywanie infekcji pierwotnych jak i wtórnych. Grzyb ten może także powodować znaczne szkody w trakcie przechowywania orzechów, ponieważ przy sprzyjających warunkach może także rozwijać się w przechowalni.

   Mączniak prawdziwy leszczyny

Chorobę powoduje grzyb Phyllactinia corylea. Głównym symptomem tej choroby jest biały, pajęczynowaty nalot grzybni, który pojawia się na dolnej stronie blaszki liściowej. Wzrost młodych, porażonych liści jest zahamowany. Delikatny nalot grzybni utworzonej przez trzonki konidialne oraz zarodniki konidialne na starszych liściach stopniowo zanika, grzybnia jednak

pasożytuje nie tylko na skórce, ale także w tkance miękiszowej co przyczynia się do powolnego zasychania jak i opadania liści. Jesienią na porażonych liściach pokrytych białym nalotem, obserwowane są charakterystyczne drobne, czarne okrągłe otocznie grzyba – chazamotecja, które wypełnione są workami z zarodnikami workowymi.

  Zamieranie pędów leszczyny

Crytosporiosis coryli jest sprawcą dosyć groźnej choroby na plantacjach leszczyny w całej Europie. Głównym objawem chorobowym obserwowanym na organach roślin jest czernienie, odstawanie kory oraz ciemnienie drewna. Przyczynia się to do zamierania pojedynczych pędów i całych krzewów. Na porażonej korze roślin można obserwować, także gęste kremowe krople zawierające zarodniki grzyba.

    Inne zagrożenia

 Wyżej opisane choroby grzybowe stanowią bardzo duże zagrożenie na plantacji leszczyny jak też są przyczyną znacznych strat ekonomicznych. Na leszczynie występują inne patogeny grzybowe jak np. zamieranie kwiatostanów męskich –Cladosporium avellanum , Gloesporium coryli –nekroza kwiatostanów męskich i zawiązków owocowych, Phyllosticta coryli –plamistość liści, Cytospora corylicola –nekroza kory i drewna. Obecność oraz znaczna szkodliwość wymienionych patogenów jest podstawą do prowadzenia na plantacji częstych lustracji oraz wdrożenia odpowiednich metod prewencyjnych, zapobiegających jak i ograniczających nasilenie tych chorób za pomocą odpowiednio prowadzonej ochrony preparatami chemicznymi jak i produktami wspomagającymi działanie ś.o.r.

  Ochrona przed chorobami grzybowymi

W zwalczaniu patogenów leszczyny należy uwzględnić i zastosować kompleks zabiegów zmierzających do ograniczenia źródła infekcji:

 - Usuwanie porażonych roślin z plantacji

 - Wygrabianie i usuwanie opadłych liści z drzew

 - Prawidłowe cięcie i prześwietlanie

 - Odpowiednie zagęszczenie plantacji

 - Wybór odpowiednich stanowisk

 - Prawidłowa agrotechnika

 - Dobór odmian odpornych lub tolerancyjnych na porażenie przez patogena

 - Zrównoważone nawożenie N,P,K

 - Preparaty wspomagające działanie preparatów chemicznych, aktywizujące mechanizmy odpornościowe roślin

  Zwalczanie chemiczne należy rozpocząć zaraz po ruszeniu wegetacji i powtarzać kilkakrotnie w okresach wilgotnej pogody w czasie sezonu wegetacyjnego. Aktualnie jest bardzo wąskie spektrum możliwych do wykorzystania preparatów chemicznych. W przypadku moniliozy leszczyny zgodnie z aktualnym Programem Ochrony Roślin Sadowniczych 2016 można jedynie stosować preparat Signum 33WG w dawce 1kg/ha. Jak wynika z licznie przeprowadzonych prac naukowych skuteczne w ochronie przed tym grzybem są także preparaty, których substancją aktywną jest tiuram oraz ruszeniu wegetacji i pękaniu pąków należy w programie ochrony zaplanować 2-3 zabiegi preparatami siarkowymi, które wpływają na ograniczenie grzyba poprzez „niszczenie” rozwijającej się grzybni w pąkach. Jednym z preparatów jest Microthiol 80 WG zawierający 80% siarki jest to siarka koloidalna. Nawóz Microthiol 80 WG jest nawozem granulowanym przeznaczonym do nawożenia dolistnego roślin, charakteryzujących się dużym zapotrzebowaniem na siarkę. Poprawia też jakość i wysokość plonów. Siarka zawarta w preparacie jest znana ze swoich właściwości fitosanitarnych (min. grzybobójczych), szczególnie jeśli mamy na uwadze mączniaka prawdziwego i zabiegi wykonywane wczesną wiosną. Zalecana dawka dla drzew i krzewów owocowych wynosi od 5-7 kg/ha. W celu uniknięcia uszkodzenia upraw nie należy stosować preparatu w czasie wysokich temperatur oraz 14 dni przed i po zastosowaniu preparatów olejowych. Nie zaleca się opryskiwania roślin podczas kwitnienia. Zabieg tym preparatem nie powinien być wykonywany na rośliny mokre, przed spodziewanym deszczem oraz gdy prędkość wiatru przekracza 5 m/s. Nawóz można stosować ze środkami ochrony roślin. Ponadto jak wiadomo siarka wykazuje właściwości ograniczające populację szpecieli, a tym samym wspomaga ochronę wobec niektórych szkodników. Preparat Signum 33 WG zwalcza także zamieranie pędów leszczyny, antraknozę i inne choroby w dawce 1 kg/ha. Preparat ten należy stosować zapobiegawczo lub z chwilą wystąpienia pierwszych objawów od początku fazy kwitnienia do fazy rozwoju owoców. Opisane choroby grzybowe np. szara pleśń, mączniak powodowane są przez patogeny, które charakteryzują się bardzo wysokim potencjałem inokualacyjnym w postaci znacznej ilości produkowanych zarodników w czasie sezonu. W celu ograniczenia tego procesu w programach ochrony należy uwzględnić zastosowanie preparatów Fosfironu Mg i Fosfiron Cu, zawierającego aktywny fosforyn magnezu. Dlaczego fosforyny są skuteczne i pomocne w ochronie przed chorobami grzybowymi? Fosforyny oddziaływują fungistatycznie na patogena. Opóźniają wzrost komórki grzybowej oraz spowalniają tworzenie spor, co mankozeb. Mączniak prawdziwy leszczyny jest grzybem, który charakteryzuje się bardzo wysokim potencjałem inokulacyjnym (zarodniki konidialne). Z roku na rok problem z tą chorobą może być większy, a to za sprawą warunków pogodowych (ciepłe lata, wysokie temperatury, susza są to idealne warunki dla rozwoju tego grzyba). Dlatego też powoduje wydzielanie przez patogen „metabolitów stresu” (licznych związków chemicznych). Metabolity stresu są rozpoznawane przez roślinę, która wydziela zwiększone ilości przeciwciał oraz wzmacnia fizyczną strukturę błony i ściany komórkowej. Roślina reaguje wtedy akumulacją fitoaleksyn (ciał odpornościowych), co powoduje odpowiedź układu odpornościowego. Komórki zainfekowane są zmuszane do apoptozy –śmierć komórki w organizmie wielokomórkowym. Zalecana dawka tego preparatu wynosi 1,5-3,5 l/ha.

  Choroby bakteryjne

Plantacje leszczyny porażane są także przez choroby bakteryjne m.in. Xanthomonas campestris pv.corylina sprawca bakteryjnej zgorzeli leszczyny oraz Pseudomonas syringae pv. avellanae, który powoduje raka bakteryjnego.

Bakteryjna zgorzel leszczyny groźna jest przede wszystkim dla sadów 1-4 letnich. Starsze rośliny rzadko zamierają, uszkadzane są ich pąki i pędy owocowe. Straty w plonie oscylują od 1-10%. Główne symptomy obserwowane są na pędach leszczyny w postaci nekrozy i zgorzeli zwykle wokół pąków. Początkowo są niewielkie, lekko wzniesione w kształcie elipsy. Z czasem powiększają się i mogą opanować cały obwód porażanego pędu powodując jego zamieranie. Zgorzelom zwykle towarzyszą podłużne pęknięcia na pędach. Na liściach obserwowane są nieregularne, uwodnione plamy, które z czasem zmieniają zabarwienie na czerwonobrunatne. Na owocach znajdują się czerwobrunatne plamy, niekiedy z charakterystycznym wyciekiem bakteryjnym. Bakteria będąca sprawcą choroby zimuje w zgorzelach na zdrewniałych pędach i w pąkach. W czasie wegetacji może przeżywać jako epifit na powierzchni liści. Do infekcji dochodzi przez mechaniczne uszkodzenia, szparki i inne naturalne otwory roślin. Bakterie rozprzestrzeniają się z kroplami wody, podczas wilgotnej pogody, a także poprzez porażony materiał szkółkarski. Infekcji sprzyja temperatura powyżej 20 0C (optymalna 28-32 0C), minimalna zaś 5-7 0C. Im lepsza kondycja leszczyny, tym jest mniej podatna na infekcje bakteryjną.

Rak bakteryjny jest drugą również groźną chorobą leszczyny. Do głównych objawów tej choroby zalicza się nekrozy, różnego rodzaju zrakowacenia pni, pędów, odrostów korzeniowych. Bakteria Pseudomonas syringae pv. avellanae poraża wszystkie nadziemne organy leszczyny, może prowadzić do zamierania pąków kwiatowych męskich i żeńskich. Porażone liście więdną i zamierają przybierając zabarwienie jasnozielone. Symptomy są obserwowane na pędach w postaci zmiany koloru kory na czerwono-brązowy. Z czasem może następować całkowite zamieranie porażonych krzewów. Pod względem epidemiologicznym bakterie ta bardzo podobna jest w swoim rozwoju do bakterii P.syringe powodującej raka drzew owocowych.

  Ochrona przed chorobami bakteryjnymi

W celu uzyskania zadowalających efektów prowadzonej ochrony wobec chorób bakteryjnych zaleca się łączenie wszystkich dostępnych metod ochrony zarówno tych chemicznych jak i agrotechnicznych. Zarówno w przypadku raka bakteryjnego jak i bakteryjnej zgorzeli leszczyny ważne jest aby:

 - Eliminować źródła-nie dopuszczenie do infekcji

 - Usuwanie i niszczenie porażonych pędów

 - Sadzenie, produkcja zdrowego materiału rozmnożeniowego

 - Zapewnienie dobrych warunków wzrostu roślinom

 - Metody hodowlane –dobór odmian odpornych lub tolerancyjnych

 - Lustracje plantacji

 - Indukowanie odporności roślin –poprzez na nawożenie

  W aktualnym programie ochrony roślin sadowniczych bark jest zarejestrowanych preparatów chemicznych w ochronie przed chorobami bakteryjnymi. Jak wiadomo z licznych źródeł naukowych najlepsze efekty ochrony uzyskuje się w przypadku wykonywania zabiegów preparatami miedziowymi. W celu zapewnienia odpowiedniej ochrony powinno się wykonać zabiegi miedzią w 3 fazach rozwoju roślin: 1 zabieg przełom sierpnia i września, 2 – ¾ liści opadnie, 3 – wczesną wiosną . W związku z tym można wykorzystać preparaty nawozowe o podwójnych właściwościach działania. Mianowice dostarczenie mikroelementu oraz działania fitosanitarnego - ochronnego wobec sprawców. Zalecane jest użycie preparatu Cuproflox 38 w dawce ( 1,5-2 l/ha) oraz Cuproflox 70 w dawce ( 0,8-1l/ha), w których miedź jest w postaci tlenochlorku, a także preparatu Viflo Cu-B, zawierającego miedź w nanocząsteczkach w dawce 2l/ha . Dokładny opis wymienionych preparatów znajduje się w opracowaniu dotyczącym nawożenia leszczyny. W walce z tymi chorobami bakteryjnymi można wykorzystać także nawóz Miedzian Plus 50 WG, który zawiera tlenochlorek miedzi z naturalnym adiuwantem w dawce 1,5 kg/ha.

     Niniejsze opracowanie przygotowała

         mgr inż. Karolina Felczak

        Placówka Badawcza Fertico

                     Agrosimex